Парламент керегинде

Алтай Республиканыҥ Эл Курултайы (Парламент) Алтай Республикада элјаҥныҥ эҥ бийик јасакчы (чыгартулу) органы болуп јат.

Эл Курултай 41 депутаттаҥ турат. Алтай Республиканыҥ депутаттарыныҥ иштеер ӧйи – беш јыл. «Алтай Республиканыҥ Государственный Jуунныҥ – Эл Курултайыныҥ депутады» ла «Алтай Республиканыҥ депутады» деп адаганы учурыла теҥ-тай.

Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ ижиниҥ бӱдӱмин ле ээжизин Алтай Республиканыҥ Эл Курултайы керегинде Конституциялык јасак ла Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ Регламенти чокумдайт. Алтай Республиканыҥ Государственный Jуунныҥ – Эл Курултайыныҥ ижиниҥ тӧс бӱдӱми – сессиялар ӧткӱрери. Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ сессиялары Алтай Республиканыҥ депутаттарыныҥ jӧптӧлгӧн тоозынаҥ ӱчтиҥ эки ӱлӱзинеҥ ас эмези jуулган соҥында ӧткӱрилет.

Республикан парламенттиҥ ижиниҥ тӧс ууламjылары ла принциптери:

– Алтай Республиканыҥ jериниҥ бирлигин ле бузылбазын кичеери;

– Jасакчы, бӱдӱреечи ле jаргычы jаҥдардыҥ аҥылузын jеткилдеери;

– Сурактарды шӱӱжерин ле jӧптӧӧрин jайым ла ӧмӧ-jӧмӧ ӧткӱрери;

–  Эл-jонго бойыныҥ ижи керегинде jаантайын jетирӱлер эдериле отчет берери;

– Jондык шӱӱлтени аjаруда тудары ла ак-чек аайлаары:

– Эл органдардыҥ ижине эл-jонды кычырары;

– Jасактарды буспазы, эл-jонныҥ табын, jайымын ла jилбӱлерин корыыры ла талдаштарда туружар аргаларын jеткилдеери;

– Республикада болуп турган керектерле оныҥ экономикадагы, политикадагы ла кӧгӱс байлыгындагы ӧзӱми учун каруулу болоры;

– Тӧзӧгӧн органдары ла олордо иштеерине талдалган ла кӧстӧлгӧн jамылулар учун каруулу болоры.

Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ чыдулары:

– Алтай Республиканыҥ Конституциязын јарадары, Алтай Республиканыҥ Конституциязына тӱзедӱлер кийдирери;

– Jасактар, кодекстер ле тап-эрик ӧскӧ дӧ акттар јарадары, олорго кубулталар кийдирери;

– Алтай Республиканыҥ Эл Курултай јараткан Конституциязын, јасактарды ла тап-эрик ӧскӧ дӧ акттарды шӱӱлтелеп јартаары;

– Алтай Республиканыҥ Конституциязын ла јасактарын буспазын ла бӱдӱрерин шиҥжӱде тудары;

– Алтай Республиканыҥ конституциялык статузын ла кыйуларын кубултарыла колбулу сурактарды шӱӱжери;

– Алтай Республиканыҥ администрациялык сайламазын ла оны кубултар ээжилерди jӧптӧӧри;

– Парламенттер ортодогы ӧмӧ-јӧмӧ иштерде туружары;

– Алтай Республиканыҥ Башкарузыныҥ ижиниҥ турулталары керегинде, ол тоодо Алтай Республиканыҥ Эл Курултайы берген сурактар аайынча Алтай Республиканыҥ Башчызыныҥ, Алтай Республиканыҥ Башкарузыныҥ Председателиниҥ кажы ла jыл сайынгы очедын угары. Алтай Республиканыҥ Башчызыныҥ, Алтай Республиканыҥ Башкарузыныҥ Председателиниҥ очедына сурактар берериниҥ аайын Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ Регламентти jӧптӧйт;

– Алтай Республиканыҥ бюджедин, Алтай Республиканыҥ бюджетте эмес тергеелик кӧмзӧлӧрдиҥ бюджеттерин ле олорды бӱдӱргени керегинде отчетторды јӧптӧӧри. Алтай Республиканыҥ бюджедин бӱдӱргенин шиҥжӱде тудары;

– Алтай Республиканыҥ социально-экономикалык ӧзӱмин jеткилдеер иштердиҥ jыл сайынгы отчедын, Алтай Республиканыҥ эл программаларыныҥ чыҥдыйын ла бӱдӱп турган аайын угускан jылдык докладты ла Алтай Республика тӧзӧӧчи болгон организациялардыҥ эл-jонды культурада, су-кадыкты корыырында, ӱредӱде, социальный jеткилдеште турулталарыныҥ кемин шӱӱжери ле jарандырары;

– Федерал јасак ла Россия Федерацияныҥ субъекттер башкарарына берилген каландарды ла јуунадымдарды jӧптӧӧри ле олорды јуур ээжилерди тургузары;

– Алтай Республиканыҥ менчӱзин башкарар ла тузаланар ээжини тургузары, республикан менчӱдеги объекттерди муниципал ээленишке берер ээжини тапташтырары;

– Алтай Республиканыҥ ар-јӧӧжӧзине приватизация ӧткӱрер айалгалар керегинде jӧп јарадар ээжини чокумдап темдектеери, Алтай Республиканыҥ ар-јӧӧжӧзин башкарарын jӧптӧгӧн ээжи бузылбазын шиҥжӱде тудары;

– Россия Федерацияныҥ Федерал Јууныныҥ Государственный Думазына јасак берер баштаҥкайды бӱдӱрери;

– Алтай Республиканыҥ Башчызын, Алтай Республиканыҥ Башкарузыныҥ Председателин тудар талдаштардыҥ ээжизин ле ӧткӱрер ӧйин jӧптӧӧри;

– Алтай Республиканыҥ Эл Курултайына талдаштардыҥ ээжизин ле ӧткӱрер ӧйин jӧптӧӧри; федерал jасак аайынча јер бойында башкарынар органдарга талдаштардыҥ ээжизин ле ӧткӱрер ӧйин jӧптӧӧри;

–  Алтай Республиканыҥ Башчызыла, Алтай Республиканыҥ Башкарузыныҥ Председатели ле кожо Алтай Республиканыҥ Талдаачы кӱреезин тудары;

– Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ Председателин ле оныҥ ордынчыларын, јаантайын иштеер комитеттердиҥ председательдерин ле турчыларын јамыга тудары ла јайымдаары;

 – Алтай Республиканыҥ шиҥдеер-тоолоор палатазыныҥ председателин, председателиниҥ ордынчызын ла аудиторлорын тудары;

–Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ комитеттерин ле оноҥ ӧскӧ органдарын тӧзӧӧри ле јоголторы, олордыҥ курамазын кубултары, олордыҥ ижи керегинде јетирӱни угары;

– Эл Курултайдыҥ сайламазын јӧптӧӧри, Эл Курултайдыҥ ар-јӧӧжӧзин ээленери, тузаланары ла башкарары;

–Депутаттардыҥ чыдуларын ӧйинеҥ озо токтодоры керегинде суракты jӧптӧӧри;

–Депутаттар чыдуларын бойлорыныҥ кӱӱниле токтодоры керегинде jӧп јарадары;

– Алтай Республиканыҥ бӱдӱреечи јаҥыныҥ органдарыныҥ системазын jӧптӧӧри;

– Алтай Республиканыҥ Башчызына, Алтай Республиканыҥ Башкарузыныҥ Председателине Алтай Республиканыҥ Башкарузыныҥ турчыларын кӧстӧӧрине јӧп берери ле бӱдӱмjи этпезин јӧптӧӧри;

– Федерал ла республикан јасактарда тургузылган ээжилер аайынча Алтай Республиканыҥ Башчызына, Алтай Республиканыҥ Башкарузыныҥ Председателине бӱдӱмји эптези керегинде суракты аайлаары;

– Федерал јасактар ла республикан Конституция тургускан учуралдарда Алтай Республиканыҥ Башчызыныҥ, Алтай Республиканыҥ Башкарузыныҥ Председателиниҥ чыдуларын ӧйинеҥ озо токтодоры керегинде суракты аайлаары;

– Россия Федерациязыныҥ Федерал Јуунына Федерация Соведине Алтай Республиканыҥ Эл Курултайынаҥ сенатор тудары;

– Федерал јасакла Алтай Республикада бӱдӱреечи федерал јаҥныҥ тергеедеги органдарыныҥ башкараачыларын јӧптӧӧри;

– Jӧптӧштирер јаргычыларды тудары;

–Алтай Республиканыҥ јаргычыларыныҥ квалификациялык коллегиязына јондыктаҥ чыгартулу турчылар тудары, Алтай Республиканыҥ адвокаттар палатазындагы квалификациялык коллегиязына Алтай Республиканыҥ Эл Курултайынаҥ чыгартулу турчылар тудары ла олордыҥ чыдузын токтодоры;

– Алтай Республиканыҥ Башкарузыныҥ јетирӱзин, Алтай Республиканыҥ Ӱстиги Јаргызыныҥ Председателиниҥ, Алтай Республиканыҥ Арбитраж јаргызыныҥ председателиниҥ, Алтай Республиканыҥ прокурорыныҥ јетирӱлерин ле Алтай Республиканыҥ ич керектер аайынча министриниҥ отчедын шӱӱжери;

– Алтай Республиканыҥ эл-таҥмаларын, кайралдарын ла кӱндӱлӱ нерелерди јӧптӧӧри;

–Алтай Республиканыҥ јӧптӧжӱлерин тургузарын ла бузарын јӧптӧӧри;

–Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ Регламентин јарадары ла Парламенттиҥ ич сурактарын аайлаары;

– Алтай Республиканыҥ Эл Курултайына каруулу Алтай Республиканыҥ шиҥдеер-тоолоор палатазын тӧзӧӧри;

– Алтай Республиканыҥ Башчызына, Алтай Республиканыҥ Башкарузыныҥ Председателине эмезе Алтай Республиканыҥ бӱдӱреечи јаҥыныҥ органдарына Алтай Республиканыҥ Башчызыныҥ, Алтай Республиканыҥ Башкарузыныҥ Председателиниҥ ле Алтай Республиканыҥ бӱдӱреечи јаҥыныҥ органдарыныҥ тап-эрик акттарына кубулта кийдирери керегинде эмезе олорды токтотсын деп шӱӱлтелӱ баштанары;

– Республикан газеттердиҥ баш редакторлорын јӧптӧӧри;

– Россия Федерациязыныҥ Конституциялык Јаргызына баштанары;

– Алтай Республикада кижиниҥ табы аайынча чыдуучыны тудары ла јамызынаҥ јайымдаары;

– Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ сессияларын, комитеттердиҥ jуундарын, парламенттиҥ угуштарын ла ӧскӧ дӧ керек-jарактарды ӧткӱрер акча-манатты ла иш-jалды јӧптӧӧри;

– Россия Федерацияныҥ Конституциязы, федерал јасактар, Алтай Республиканыҥ Конституциязы ла јасактары jӧптӧгӧн ӧскӧ дӧ чыдуларды бӱдӱрери.